W amerykańskich filmach zdarzają się historie, opowiadające o ludziach dziedziczących majątek po dalekich krewnych. Ich życie z szarego staje się nagle niezwykle kolorowe i dostatnie. W prawdziwym życiu jednak bywa tak, że zamiast spodziewanego majątku, dziedziczymy długi.
Najczęstszym długiem który wchodzi do spadku, jest dług z tytułu kredytu lub pożyczki.
Czym jest spadek ?
Spadek to wszystkie prawa i obowiązki (zobowiązania) zmarłego o charakterze cywilnoprawnym. Dlatego też przed przyjęciem spadku, ważne jest określenie jakie zobowiązania zmarły po sobie pozostawił. Ich rodzaj oraz wysokość, pozwalają na kalkulację, czy opłaca się przyjąć spadek czy raczej odrzucić. Sposób dziedziczenia zależy od tego czy zmarły zostawił testament. Dziedziczenie w oparciu o testament to dziedziczenie testamentowe. Gdy nie ma testamentu, dziedziczenie oparte jest o przepisy kodeksu cywilnego i nazywane jest dziedziczeniem ustawowym.
Dziedziczenie testamentowe ma pierwszeństwo nad ustawowym, choć w praktyce w Polsce – jest rzadziej spotykane. Mimo, że niechętnie podchodzimy do testamentów, to przyznać trzeba, że znacznie one porządkują życie tym, którzy po nas pozostają.
Według kodeksu cywilnego tzw. otwarcie spadku następuje z chwilą śmierci spadkodawcy (osoby zmarłej) i z tą chwilą następuje nabycie spadku. Aktualnie postępowanie spadkowe może być prowadzone przed sądem, lub przed notariuszem.
WAŻNE: od 18 października 2015 r. nastąpiły zmiany w nabywaniu spadku. Różnica polega na tym, iż dotychczas brak oświadczenia o nabyciu spadku w terminie 6 miesięcy od śmierci spadkodawcy, powodował nabycie spadku wprost. Czyli nabywca spadku odpowiadał za długi spadkowe całym swoim majątkiem, łącznie z tym który posiadał wcześniej. Obecnie spadkobierca – jeśli nie złoży oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w terminie 6 miesięcy, od daty w której dowiedział się o tytule swego powołania (że jest spadkobiercą) – nabywa spadek z „dobrodziejstwem inwentarza”. Nabywa do wysokości wartości spadku.
Czy zobowiązania z umowy pożyczki i kredytu „przechodzą” na spadkobierców ?
TAK – zobowiązania z tytułu pożyczki i kredytu przechodzą na spadkobierców.
Bank lub inny podmiot finansowy ma prawo dochodzenia spłaty należności od spadkobierców. Problem nie w tym, czy zobowiązania z tytułu spłaty kredytu i pożyczki wchodzą do spadku, ale w jakiej wysokości – szczególnie w zakresie odsetek od przeterminowanych należności (które potrafią być bardzo wysokie).
Sytuacja spadkobierców zależy od tego, z kim zawarta jest umowa pożyczki lub kredytu. Jeśli zawarta jest z podmiotem, który jest spółdzielnią, lub do którego stosuje się przepisy o spółdzielczych kasach oszczędnościowych (np. Kasy SKOK) – to z uwagi na to, że wygasa stosunek spółdzielczy, umowa kredytu lub pożyczki ulega rozwiązaniu. Odsetki w podwyższonej wysokości powinny być liczone tylko do dnia śmierci kredytobiorcy.
A co z rachunkiem bankowym ?
Podobnie ma się sprawa z rachunkiem bankowym. Na podstawie artykułu 59a Prawa bankowego, umowa rachunku bankowego nie zawarta w celu prowadzenia działalności gospodarczej, ulega rozwiązaniu z dniem śmierci posiadacza rachunku. Dlatego też bank nie ma prawa do naliczania i poboru opłat związanych z prowadzeniem rachunku po śmierci właściciela rachunku.
Znajduje to na przykład potwierdzenie w wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 6 listopada 2014 r. (sygnatura akt III Ca 1002/14), gdzie sąd stwierdził iż „(…) specyfika limitu w koncie (rachunku osobistym) wskazuje, że umowa rachunku bankowego wygasa w związku ze śmiercią osoby uprawnionej do niego, nikt inny bowiem poza uprawnionym nie może zgodnie z umową korzystać z tego rachunku. Nie oznacza to wygaśnięcia zobowiązania istniejącego w momencie śmierci, lecz brak podstaw do uznania, że odsetki umowne (w tym odsetki karne) mogły być naliczane także za okres po śmierci klienta banku uprawnionego do rachunku. Podobne rozumowanie odnieść należy do kosztów.”
A co z odsetkami za opóźnienie od kredytów i pożyczek zawartych z bankami ?
W takim przypadku nie ma jednoznacznej odpowiedzi – wydaje się, że powinno to działać tak jak w przypadku spółdzielczych kas oszczędnościowych. Tutaj jednak wiele zależy od treści samej umowy kredytu oraz od zapisów regulaminu (załącznik do umowy). Wydaje się, że naturalną konsekwencją śmierci kredytobiorcy jest tzw. postawienie należności w stan wymagalności i żądanie natychmiastowej spłaty całości należności. Sporne jest, czy spadkobiercy mogą wejść w stosunek kredytowy i kontynuować dalej umowę kredytu, skoro nikt nie bada ich zdolności kredytowej, a ta jako żę związana ze zmarłym – nie istnieje.
Jak się bronić ?
Trzeba powiedzieć, że orzecznictwo sądowe w sprawach tego typu nie jest jednoznaczne. Warto więc przed przyjęciem spadku ustalić wysokość zobowiązań zmarłego. Jeśli nie jest to możliwe i nastąpiło nabycie spadku, a zgłosił się wierzyciel – to zanim podejmie się z nim rozmowy – warto sprawdzić zapisy umowy kredytu/pożyczki oraz regulamin. Należy też pamiętać, iż należności z tytułu kredytu przedawniają się upływem trzech lat. W razie sporu sądowego, można też powoływać się przed sądem na zasady słuszności. Podobny pogląd wyraził Sąd Rejonowy w Gdyni I Wydział Cywilny Sekcja d/s rozpoznawanych w postępowaniu uproszczonym, w wyroku z dnia 18 grudnia 2015 r. (sygnatura akt: I1C 1527/15 upr.) oddalając powództwo o zapłatę wskazując w uzasadnieniu do tegoż wyroku iż: „Od należności przeterminowanych (…) – powód uprawniony jest do naliczania odsetek, które sam określa mianem „za należności przeterminowane”. Takie ukształtowanie praw i obowiązków konsumenta – a zwłaszcza osób, które w ogół jego praw i obowiązków wskutek spadkobrania wstępują, a nie stają się stroną umowy łączącej zmarłego ze (…) – z całą pewnością pozostaje sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy tych podmiotów (art. 3851 § 1 k.c.). Niedopuszczalne jest bowiem powiązanie ze śmiercią strony umowy podstawy do naliczania odsetek o charakterze przeterminowanym – przewidzianych na okoliczność nienależytego wywiązywania się z postanowień umowy – a następnie obciążenie tymi odsetkami, po praktycznie dowolnym okresie ich naliczania, spadkobierców zmarłego.”
